Een negatief zelfbeeld: wat is het en hoe verander je dit?

Worstel jij met een negatief zelfbeeld? Misschien heb je last van weinig zelfvertrouwen of heb je last van negatieve overtuigingen. 

Wat het ook is: dit negatieve zelfbeeld heeft invloed op je leven: in de keuzes die je maakt, in je werk, in je sportende leven en in je relatie. Vaak heeft je negatieve zelfbeeld een direct verband met je jeugd. En ja, dat is zelfs het geval als je een fijne jeugd hebt gehad.

Mijn naam is Diana Arkeveld en ik heb in de afgelopen tien jaar honderden vrouwen gecoacht. Eigenlijk al deze vrouwen worstelen met een negatief zelfbeeld. Met mijn eigen ontwikkelde methode tackelen we samen je overtuigingen en je identiteit zodat je zelfbeeld beter wordt.

In dit artikel ga ik hier uitgebreid op in.

Wat is een negatief zelfbeeld?

Je zelfbeeld ontstaat wanneer je jong bent, in je kindertijd dus. Vanaf je de geboorte leer je door te voelen en te ervaren hoe de wereld om je heen reageert op jou. Stel je voor: als baby huil je wanneer je honger hebt of je niet fijn voelt. Wanneer je ouders daar snel op reageren en je troosten of voeden, leer je dat wat jij nodig hebt belangrijk is. Je voelt je gezien en gehoord.

Maar wat als je ouders, zonder dat ze het slecht bedoelen, niet altijd op jouw behoeften reageren? Misschien waren ze druk of wisten ze niet precies hoe ze je moesten troosten. Dit kan ervoor zorgen dat je als kind het gevoel krijgt dat je er niet toe doet, of dat je emoties niet belangrijk zijn.

Je leert dan dat je gevoelens beter voor jezelf kunt houden, omdat andere mensen hier toch niet op reageren. Dit is een overtuiging die je in jezelf creëert. Je gaat geloven dat je niet interessant genoeg bent bijvoorbeeld.

Deze overtuigingen ontstaan vaak onbewust. Begrijpen hoe dit ontstaat, helpt je om te zien waar je negatieve zelfbeeld vandaan komt.

Hoe herken je een negatief zelfbeeld?

Een negatief zelfbeeld verschijnt voor iedereen anders. Een aantal voorbeelden:

Misschien herken je jezelf in een van de volgende voorbeelden:

1. Je bent erg kritisch op jezelf.
   Als je iets doet, ben je bijna nooit tevreden. Je denkt vaak dat je beter had moeten presteren, zelfs als anderen zeggen dat je het goed hebt gedaan. Bijvoorbeeld, als je een compliment krijgt over je werk, denk je meteen: “Ja, maar het had nog beter gekund.”
2. Je vergelijkt jezelf vaak met anderen.
   Je hebt het gevoel dat anderen altijd beter zijn dan jij. Of het nu gaat om hoe iemand eruitziet, wat ze bereikt hebben, of hoe succesvol ze zijn in hun werk, je denkt dat jij nooit aan hen kunt tippen. Bijvoorbeeld, je ziet een collega promotie maken en je denkt direct: “Dat lukt mij nooit.”
3. Je vindt het moeilijk om complimenten te accepteren.
   Wanneer iemand je een compliment geeft, wuif je het vaak weg of geloof je het niet echt. Je denkt misschien: “Ze zeggen dat gewoon om aardig te zijn,” in plaats van het compliment echt te accepteren. Dit komt omdat je niet gelooft dat je het compliment verdient.
4. Je hebt het gevoel dat je er niet bij hoort.
   In sociale situaties voel je je vaak onzeker of ongemakkelijk. Je denkt dat anderen jou niet echt aardig vinden of dat je niet interessant genoeg bent. Bijvoorbeeld, als je op een feestje bent, denk je: “Ze praten met me omdat ze zich verplicht voelen, niet omdat ze me echt leuk vinden.”
5. Je hebt moeite om keuzes te maken.
   Je twijfelt vaak aan jezelf en bent bang om fouten te maken. Daardoor stel je beslissingen uit of laat je anderen voor je kiezen. Je bent bang dat je de verkeerde keuze maakt en jezelf of anderen teleurstelt.

Hoe ontstaat een negatief zelfbeeld?

Als kind leer je veel over jezelf door de reacties van je ouders en omgeving. Als je ouders bijvoorbeeld vaak positief reageren op wat je doet, ga je geloven dat je goed bezig bent en dat je waardevol bent. Maar als je ouders weinig aandacht besteden aan wat je voelt of nodig hebt, kun je denken dat jouw gevoelens niet belangrijk zijn. Deze gedachten worden overtuigingen en vormen de basis van je zelfbeeld.

Stel je voor dat je als kind vaak je best deed om je ouders trots te maken, maar dat ze niet vaak hun waardering uitspraken. Misschien kreeg je wel het idee dat je nooit goed genoeg was, ook al deed je heel hard je best. Of misschien voelde je je vaak verdrietig, maar werd je verteld om “niet zo te zeuren.” Dit kan ervoor zorgen dat je gaat geloven dat jouw emoties er niet toe doen.

Deze overtuigingen ontstaan al op jonge leeftijd en kunnen diepgeworteld in je systeem zitten. 

Zelfs nu je volwassen bent, kunnen ze nog steeds invloed hebben op hoe je over jezelf denkt. Het is belangrijk om te beseffen dat deze overtuigingen niet altijd de waarheid zijn. 

Door te begrijpen hoe ze zijn ontstaan, kun je beginnen om ze los te laten en werken aan een positiever zelfbeeld.

De invloed van reacties van je ouders

Soms kunnen ouders, zonder dat ze het slecht bedoelen, je het gevoel geven dat je behoeften er niet toe doen. Dit gebeurt vaak onbewust. 

Bijvoorbeeld, als je als kind verdrietig was en begon te huilen, maar je ouders zeiden: “Je hoeft niet te huilen, het is niet zo erg,” kan dat ervoor zorgen dat je denkt dat jouw gevoelens niet belangrijk zijn. Ze wilden je misschien geruststellen, maar in plaats daarvan kreeg je het idee dat je emoties er niet toe doen.

Een ander voorbeeld is wanneer je ouders erg druk waren en geen tijd hadden om te luisteren naar wat je dwarszat. Misschien wilde je iets vertellen wat voor jou belangrijk was, maar je ouders waren te moe of afgeleid om aandacht te geven. Hierdoor ben je gaan denken dat wat jij voelt of wilt delen, niet de moeite waard is.

Ook als ouders fysiek aanwezig zijn, maar emotioneel afwezig, kan dat verwarrend zijn voor een kind. Misschien waren je ouders er altijd om voor je te zorgen, maar voelde jij je toch eenzaam omdat ze niet echt op jouw gevoelens ingingen. Dit soort situaties kunnen ervoor zorgen dat je als kind leert je eigen emoties en behoeften te onderdrukken, omdat je denkt dat ze er toch niet toe doen.

De schuld die een kind zichzelf geeft

Als kind begrijp je de wereld nog niet helemaal, en je kijkt vooral naar jezelf om dingen te verklaren. Als er iets misgaat, denk je snel dat het jouw schuld is. Stel je voor dat je ouders boos of verdrietig zijn. Je weet niet precies waarom, maar je merkt de spanning. 

Vaak ga je dan denken: “Het komt door mij,” ook al is dat helemaal niet zo. Dit gebeurt vooral als je ouders niet uitleggen wat er aan de hand is.

Een kind wil graag dat alles goed gaat en wil dat zijn ouders blij zijn. Als dat niet zo is, denk je al snel dat jij iets verkeerd hebt gedaan. Misschien heb je weleens gedacht: “Als ik me beter gedraag, zullen papa en mama wel weer gelukkig zijn.” 

Dit is een normaal proces, want als kind heb je nog niet het vermogen om de situaties anders te begrijpen. Maar op die manier ontstaat wel de overtuiging dat er iets mis is met jou, dat jij niet goed genoeg bent, of dat je altijd alles fout doet.

Deze overtuiging kan je zelfbeeld sterk beïnvloeden. Zelfs als je ouder bent kunnen die schuldgevoelens lelijk in de weg zitten. Het is belangrijk om te beseffen dat je als kind geen controle had over de situaties en dat het nooit jouw schuld was. Dat inzicht kan je helpen om die oude overtuigingen los te laten en jezelf minder te veroordelen.

Ouders hebben ook hun beperkingen

Het is belangrijk om te begrijpen dat ouders, net als iedereen, hun eigen beperkingen hebben. Ze handelen vaak naar hun eigen mogelijkheden en ervaringen. Als je ouders je niet altijd konden geven wat je nodig had, betekent dat niet per se dat ze het verkeerd hebben gedaan. Ze deden waarschijnlijk wat ze konden met de kennis en emotionele bagage die ze op dat moment hadden.

Misschien hadden je ouders zelf niet geleerd hoe ze goed met emoties om moesten gaan, of waren ze bezig met hun eigen zorgen. Dit kan ervoor zorgen dat ze niet altijd aanwezig waren op de manier die jij nodig had. Maar dat betekent niet dat ze niet om je gaven. Ze hadden simpelweg hun eigen worstelingen.

Door dit te beseffen, kun je met meer empathie naar je ouders kijken. Het helpt om in te zien dat zij ook hun best deden in de situatie waarin ze zaten. Dit kan je helpen om de schuld of het verdriet dat je misschien voelt, los te laten. Door te begrijpen dat je ouders ook mensen zijn met hun eigen uitdagingen, creëer je ruimte voor heling en begrip, zowel voor jezelf als voor hen.

Wat is het verband tussen een negatief zelfbeeld en de vaderwond en moederwond?

Een negatief zelfbeeld kan vaak zijn oorsprong vinden in wat we noemen een “vaderwond” of “moederwond.” Dit zijn emotionele wonden die ontstaan in de relatie met je vader of moeder, meestal in je jeugd. Je ouders zijn dan emotioneel afwezig geweest, iets wat ik hierboven ook benoemd hebt.

Een vaderwond ontstaat vaak wanneer je vader emotioneel afwezig was, strenge verwachtingen had, of je niet het gevoel gaf dat je goed genoeg was. Dit kan ervoor zorgen dat je nu moeite hebt om in jezelf te geloven. Je denkt misschien: “Ik ben niet waardevol genoeg,” of “Ik moet altijd beter presteren om liefde te verdienen.”

Een moederwond ontstaat wanneer je moeder niet in staat was om je emotioneel te ondersteunen zoals je dat nodig had. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als je moeder erg druk was, of zelf veel stress had en daardoor minder aandacht voor jou had. Dit kan leiden tot overtuigingen zoals: “Mijn gevoelens doen er niet toe,” of “Ik ben niet belangrijk.” Hierdoor kun je moeite hebben met zelfliefde en het vertrouwen dat anderen om je geven.

Maar mijn ouders deden echt hun best!

Het kan verwarrend zijn als je terugkijkt op je jeugd en je ouders altijd hun best hebben gedaan om goed voor je te zorgen, maar je toch een negatief zelfbeeld hebt. Je vraagt je misschien af: “Hoe kan dat?” Het is belangrijk om te begrijpen dat zelfs de meest liefdevolle ouders niet altijd alles perfect kunnen doen. Ze zijn ook maar mensen, met hun eigen zorgen en beperkingen.

Stel dat je ouders altijd hard werkten om voor het gezin te zorgen. Je kreeg alles wat je nodig had en je voelde dat ze van je hielden. Maar misschien hadden ze weinig tijd om echt met je te praten over hoe je je voelde. Als kind kun je hierdoor het idee krijgen dat je emoties niet zo belangrijk zijn. Dit kan ertoe leiden dat je jezelf minder waardevol voelt of dat je denkt dat jouw gevoelens er niet toe doen, zelfs als je ouders van je hielden.

Hoe beïnvloeden deze wonden je zelfbeeld?

Je kunt je voorstellen dat deze overtuigingen niet bijdragen aan een positief zelfbeeld. Het is iets waar je behoorlijk last van kunt hebben. Het goede nieuws is wel dat je dit kunt veranderen.

Dit begint bij snappen waarom je een negatief zelfbeeld hebt. Mijn kernboodschap is: als je snapt waarom je doet wat je doet, kun je het veranderen.

Ik werk dan ook altijd vanuit het principe inzicht → herkennen → veranderen.

Het doorbreken van je pleasegedrag vindt z’n oorsprong in deze pijlers:

Overtuigingen & pleasegedrag

In je leven ontwikkel je overtuigingen over hoe het leven in elkaar zit. Als eerste heb je te maken met overgenomen overtuigingen, dit zijn overtuigingen die je overneemt van anderen. 

Dus stel dat je ouders vonden dat je in gezelschap altijd aardig moest zijn, dan is dit nu jouw overtuiging. In gezelschap zul je niet laten zien dat je het ergens niet mee eens bent omdat je immers geleerd hebt dat je aardig moet zijn.

Voor overgenomen overtuigingen geldt dat jij jezelf af mag vragen of ze ook nu nog voor jou gelden. Dit kun je doen door te achterhalen welke overgenomen overtuigingen je hebt en hoe je zelf in dingen staat.

Emotionele wonden en de neiging om te pleasen

Daarnaast is het helpend om je emotionele wonden, of onbewuste negatieve basisovertuigingen in kaart te brengen. Dit zijn overtuigingen die je ontwikkelt in de loop van je leven. Voorbeelden hiervan zijn kernovertuigingen als:

• Ik ben niet belangrijk
• Ik ben niet goed genoeg
• Ik loop in de weg
• Ik hoor er toch niet bij
• Ik doe er niet toe

Als jouw negatieve basisovertuiging is dat je in de weg loopt, is het niet raar dat je pleasegedrag laat zien.

Inzicht in je overlevingsmechanismen

Als je snapt waartegen je jezelf wilt beschermen en welk gedrag je dan laat zien, kun je jouw overlevingsmechanisme tot rust brengen. Wanneer je pleasegedrag laat zien mag je leren dat het oké is om voor jezelf op te komen. Je kunt een ander niet altijd blij maken en je mag grenzen aangeven.

Gun jezelf de tijd om jezelf hierin te zien en jezelf te leren dat dit gedrag nu niet meer helpend is. Je bent nu in dit moment veilig. Hiermee heel je jezelf, dit is ter niet per se zweverig of vaag. Het gaat erom dat je gaat zien dat je als klein kind niet hebt gekregen wat je nodig had. Daardoor heb je overtuigingen over jezelf gecreëerd. De kern is dat je erkent dat het jou gebeurd is.

Is het te laat om je zelfbeeld te veranderen?

Veel mensen denken dat het te laat is om hun zelfbeeld te veranderen, vooral als ze al lang met negatieve gedachten over zichzelf leven. Maar dit is niet waar. Je zelfbeeld is niet iets dat vaststaat; het is iets dat je kunt aanpassen, zelfs als je al volwassen bent.

Het maakt niet uit hoe oud je bent of hoe lang je al met een slecht zelfbeeld rondloopt, er is altijd ruimte voor groei en verandering. Het is nooit te laat om beter voor jezelf te zorgen en meer zelfliefde te ontwikkelen.

Ben je bang voor de confrontatie?

Het is niet raar dat je bang bent om herinneringen uit je jeugd terug te halen. Misschien heb je gebeurtenissen of gevoelens diep weggestopt, omdat ze te pijnlijk waren om onder ogen te zien. Het idee om die pijn weer te voelen, kan beangstigend zijn, en je kunt denken dat het beter is om ze te vermijden.

Maar het vermijden van die pijn betekent vaak dat je blijft vastzitten in dezelfde patronen. Die oude ervaringen beïnvloeden nog steeds je zelfbeeld en hoe je naar jezelf kijkt, ook al probeer je ze te negeren. Door er op een zachte en veilige manier naar te kijken, kun je juist beginnen met helen.

En nee, je hoeft daarvoor niet de rest van je leven te graven in je verleden. Verre van. Als je het heelt krijgt het een andere rol!

Aan de slag met je overtuigingen

Het goede nieuws is dat je negatieve zelfbeeld echt kan veranderen. Ik zie het dagelijks in mijn praktijk. Nu snap ik dat het nog als een ver van je bed show klinkt, maar ik hoop dat ik je met dit artikel op weg heb kunnen helpen.