Wat zijn overlevingsmechanismen en waarom is het inzicht hierin zo belangrijk?

Ons systeem zit handig in elkaar: we hebben een overlevingsmechanisme als iets emotioneel te heftig voor ons wordt. Er ontstaat dan gedrag dat ons doet overleven, zodat we emotioneel niet doodgaan. Niet letterlijk natuurlijk, ons overlevingsmechanisme wil ons alleen maar beschermen om de emotionele pijn niet elke keer te hoeven voelen.

Net zoals bij alle andere overlevingsmechanisme kun je dan gaan vechten, vluchten, bevriezen of aanpassen (fawnen). Klinkt interessant, maar waarschijnlijk kun je met dit soort termen helemaal niets. En al helemaal geen koppeling maken naar wat jij in de dagelijkse praktijk precies doet als je in een overlevingsmechanisme terechtkomt.

Daarom dit blog: om samen met jou eens te kijken naar wat jouw overlevingsmechanisme is en hoe je hier grip op gaat krijgen.

Gedrag om pijn niet te hoeven voelen

Als we het hebben over emotionele overlevingsmechanismen, dan heb ik het over het gedrag dat je laat zien om iets wat pijn doet niet te hoeven voelen.

Stel je voor: je moeder zou op jouw kinderen passen, omdat jij een saunadagje gepland hebt. In de ochtend appt je moeder je met het verhaal dat je zus zo grieperig is, dat je moeder daar moet helpen met de kinderen.

Weg dagje sauna.

Je kunt dan verschillende dingen doen: boos worden, begrip tonen (want natuurlijk gaat je moeder daarheen, je zus heeft immers griep), je moeder nooit meer vragen om op te passen of simpelweg niet weten wat je moet zeggen.

Voordat het overlevingsmechanisme in werking treedt, wordt er eerst een wond geraakt. Grote kans dat een van de volgende wonden geraakt wordt:

• Ik doe er niet toe
• Ik ben niet belangrijk
• De ander is belangrijker dan ik
• Ik word niet serieus genomen
• Mijn behoeften doen er niet toe

Doordat je in deze wond (onbewuste negatieve basisovertuiging) wordt geraakt, treedt het overlevingsmechanisme op. Je wilt deze pijn niet voelen, dus je gaat gedrag vertonen om jezelf hiertegen te beschermen. Nogmaals, allemaal volledig onbewust.

De oorsprong van je overlevingsmechanisme

Dit overlevingsmechanisme heeft je als kind veel gebracht. Er was een bepaalde situatie waarin je als kind niet werd gezien. De behoeften en de veiligheid die jij nodig had werden niet gezien of gegeven.

Je hebt je dus onveilig gevoeld, je moest (emotioneel) voor jezelf zorgen. En dit deed je door een overlevingsmechanisme in te zetten. Niet omdat je dit wilde, ook niet bewust, maar simpelweg omdat je niet anders kon.

Nu je volwassen bent, herhaal je als het ware dit mechanisme. Je systeem denkt dat het werkelijk weer in gevaar is. Alleen is dit niet zo, maar ze denkt dit wel en dus start je overlevingsmechanisme op om je te beschermen.

Inzicht als basis om je overlevingsmechanisme te herkennen

Daarom is het zo ontzettend belangrijk om inzicht te krijgen in je eigen gedrag en je dieperliggende wonden. Als jij weet in welke wonden je geraakt wordt, welke onbewuste overtuigingen jij over jezelf hebt, dan weet je ook waar je op het moment dat jij je kut voelt geraakt wordt.

Want vanuit het moment dat jij je kut voelt, zal je overlevingsmechanisme zich gaan inzetten. Er is namelijk altijd een trigger, daarna een gedachte, daarna een gevoel en vervolgens gedrag: jouw overlevingsmechanisme. Dat ziet er zo uit:

1. Trigger: tijdens een vriendinnenavondje is een vriendin steeds aan het woord. Jij wilt graag je promotie delen, maar krijgt geen kans.
2. Je denkt: ik hou mijn mond wel, wat zij te vertellen heeft, is veel belangrijker. Wat ik te vertellen heb is niet zo belangrijk, dat doet er eigenlijk niet toe.
3. Gevoel: je hebt een zenuwachtig gevoel in je onderbuik.
4. Gedrag: je doet niets, je cijfert jezelf weg, jouw boodschap is immers niet zo belangrijk als die van haar.

Wegcijferen als overlevingsmechanisme

Het wegcijferen uit het voorbeeld is iets wat deze cliënt als kind veel heeft gedaan. Ze groeide op met een jonger broertje dat ernstig ziek werd toen zij zelf acht jaar oud was.

Zij wilde onbewust haar ouders niet belasten met wat het met haar deed. Ook merkte ze dat haar ouders niet zo zaten te wachten op de kleine dagelijkse beslommeringen van haar, haar broer was immers doodziek en hij had echt iets.

Als ze iets wilde vertellen zeiden haar ouders regelmatig dat dat niet zo erg was, dat ze zich niet zo moest aanstellen; haar broertje, die had echt iets ergs. Op dat soort momenten voelde zij het zenuwachtige gevoel onder in haar buik.

Lees verder na dit blok

Mijn gevoelens doen er niet toe ..

Deze cliënt leerde dat haar gevoelens er niet toe deden, dat ze die maar beter weg kon stoppen en ze anderen tot last was met deze gevoelens. Niet zo vreemd dat ze nu als volwassen vrouw geen aandacht durft op te eisen toch? Ze heeft immers geleerd zichzelf klein te houden en om zich niet te uiten.

De voorspeller

Wat daarnaast interessant is, is het zenuwachtige gevoel in haar buik. Dit gevoel is precies hetzelfde gevoel als zij als kind had, ik noem dit ook wel de voorspeller. Dit gevoel voorspelt wat er onbewust in de cliënt leeft.

Zonder dat ze het door heeft, wordt ze in de situatie met haar vriendinnen weer het kleine meisje van acht dat wordt afgewezen door haar ouders. Ze zet net als dat 8-jarige meisje haar overlevingsmechanisme in: ik cijfer mijzelf wel weg, ik doe er niet toe.

Interessant hè?

Braafste meisje van de klas

Met het bovenstaande voorbeeld zie je dat wat je meemaakt in je jeugd, bepalend is voor hoe jij je gedraagt in je volwassen leven. Zonder dat je het door hebt, herhaal je het overlevingsmechanisme dat jij als kind onbewust inzette. Zelfs het gevoel dat je toen had, heb je nu ook.

Veel vrouwen die bij mij komen waren het braafste meisje van de klas, veroorzaakten geen gedoe en sloegen hun puberteit over. Niet omdat ze zo zijn, nee omdat hun situatie als kind nu eenmaal zo was.

Zonder de schuld te leggen bij het zieke broertje, de puberende zus of de depressieve moeder. Het is gegaan zoals het is gegaan en het wordt tijd om te gaan bekijken waarom dit zo is gegaan en welke gevolgen dit nu voor jou heeft.

Je overlevingsmechanismen doorbreken

Iedereen, maar dan ook echt iedereen met het brave meisjes-syndroom moet voor zichzelf gaan uitzoeken wat haar wonden (= onbewuste negatieve basisovertuigingen), haar overgenomen overtuigingen en haar overlevingsmechanismen zijn.

Zodat je voor eens en voor altijd kunt afrekenen met al die patronen waar jij in vastzit. Je hebt je overlevingsmechanisme niet voor je lol, daar is een hele goede reden voor. Je bent als kind niet gezien en je ziet jezelf nu nog steeds niet. Doorbreek dit. Ga jezelf zien. Ga je overtuigingen zien, ga je mechanismen zien en ga vanuit daar helen. Je bent het zo waard!