Wat is trauma en hoe kom ik ervan af?

Zoals ik altijd tegen mijn klanten zeg: Je hoeft niet 6 jaar in een kelder opgesloten te hebben gezeten om een trauma te hebben. De meeste mensen realiseren zich dit niet.

Bij het woord trauma denken de meeste mensen aan gruwelijke dingen die gebeurd zijn in iemand zijn leven zoals oorlog, misbruik of geweld. Ja, dit is zeker trauma. Maar het grootste deel van de mensen die last heeft van trauma heeft geen oorzaak uit deze hoek.

Iedereen heeft namelijk trauma’s. En deze trauma’s hebben nog steeds dagelijks invloed op jouw leven. Dit kun je herkennen aan gedragspatronen zoals pleasen, aanpassen, je schuldig voelen, geen grenzen aangeven, druk maken om de mening van anderen en alle andere patronen in jouw leven.

In dit artikel duik ik met je in: wat trauma te maken heeft met bovenstaande patronen, wat het precies is en hoe je hier vanaf komt.

Wat is trauma?

Trauma ontstaat door situaties die je meemaakt. Situaties waarin je iets wordt aangedaan wordt zoals (seksueel)misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Of wanneer je iets overkomt zoals een ernstig ongeluk, een moeizame geboorte, een ouder die jong overlijdt, ziekenhuisopname of een verhuizing. Daarnaast is er nog trauma waarin je emotioneel niet gezien werd in wat je nodig had.

Veel van mijn klanten verwerpen dit gelijk. Ze hebben een gelukkige jeugd gehad waarin hun ouders hun alles gaven en zelfs elk weekend naar de sport reden.

Anderen herkennen dit stuk dan weer niet zo, maar hebben niet het gevoel dat ze een ongelukkige jeugd hebben gehad.

Astrid werd niet gezien in haar emoties en behoeften

Een simpel voorbeeld dat waarschijnlijke iedereen wel kent van vroeger: als je als kind viel en pijn had, zeiden je ouders: “Niet zo aanstellen Astrid, zo erg is het niet. Sta maar weer op.” Astrid had het als kind nodig dat haar pijn gezien werd. Dat er aandacht was voor haar emotie, haar beleving. Zij had een liefdevolle knuffel, kus op haar knie en/of een met aandacht geplakte pleister nodig. Geen van allen kreeg ze.

In deze situatie werd Astrid niet gezien. En steeds weer als Astrid in dit soort situatie kwam leerde ze: wat ik voel klopt niet: “Papa zegt dat dit geen pijn doet. Ik voel dat het pijn doet maar papa zegt dat het niet zo is.” Waardoor Astrid leerde: “wat ik voel klopt niet. Wat ik voel, wil of nodig heb, doet er niet toe”.

Er is geen direct gevaar zoals bij een ongeluk, Astrid wordt niet geslagen en er vloeien geen liters bloed. Wat er wel gebeurt is dat Astrid emotioneel niet gezien wordt: ook dit is trauma!

Hoe ontstaat trauma?

Trauma ontstaat in situaties waarin jij of je systeem zich bedreigd voelt. Door die bedreiging zorgt je lijf voor een stressreactie waarmee je lijf zich voorbereid op vechten, vluchten of bevriezen. Je hersenen laten weten dat er een probleem is wat opgelost moet worden, een probleem waartegen jij beschermt moet worden.

Het ingebouwde overlevingsmechanisme reageert op deze situatie en als het gevaar geweken is, dan komt je lijf weer tot rust en kom je geleidelijk weer bij bewustzijn. Dit is een normale reactie.

Je lijf komt niet tot rust

Vaak zien we bij trauma dat deze reactie niet plaats vindt. Je maakt een heftige situatie mee, en na de stressreactie komt je lijf niet in de ontspanning maar denkt het dat het gevaar nog niet geweken is. Je lijf denkt dus nog steeds dat het moet ontsnappen aan een gevaarlijke situatie, terwijl deze er in werkelijkheid niet is.

Hier zien we het effect van trauma: je blijft in de overlevingsmodus en herhaalt dit patroon in andere situaties die niets te maken hebben met het trauma. Dit is dan ook de basis voor steeds terugkerende patronen. Je krijgt het niet doorbroken omdat je systeem nog steeds denkt dat het in gevaar is of omdat je systeem onveilige situaties als veilig heeft gemarkeerd.

Ons systeem herhaalt simpelweg wat het kent of herkent. Zo is dat ook bij Astrid.

Braafste meisje van de klas

Astrid werd niet alleen in haar emoties niet gezien. Ze groeide ook op met een broer met een verstandelijke beperking. De aandacht in het gezin ging eigenlijk altijd naar Dave. Dave had ten eerste ook veel zorg en hulp nodig en ten tweede leerde Astrid: als ik mij maar stilhoud, dan vinden papa en mama mij lief. Astrid zorgde niet voor gedoe, dat had ze wel afgeleerd.

Toen ze nog wel “lawaai” maakte hoorde ze steeds dat ze zich niet zo moest aanstellen. Dave had tenminste echt iets, dat schrammetje op Astrid haar knie of dat vriendinnetje dat niet met haar wilde spelen was peanuts vergeleken met de problemen van Dave. Aldus de vader van Astrid.

Al deze situaties zorgen voor trauma. Wederom weer geen enorme liters bloed of gevaarlijke situaties. Wel situaties waarin Astrid emotioneel in gevaar was.

Emotioneel in gevaar zijn is trauma

Wat Astrid in alle bovenstaande situaties nodig had was om gezien worden. Gezien worden is iets heel anders dan je zin krijgen. Bij gezien worden mogen je emoties, gevoelens en behoeften er zijn. Mag je boos, bang, verdrietig of blij zijn. En dan kan het nog steeds zo zijn dat je dat ijsje niet krijgt.

Op het moment dat je emoties er in die situaties niet mogen zijn, “je moet gewoon je mond houden, je moet niet zoveel willen”, dan ontstaat er een trauma. Je bent als kind afhankelijk van je ouder(s) om liefde, warmte en genegenheid te krijgen. Deze zijn net zo belangrijk als voedsel en water.

Als je geen voedsel of water krijgt ga je dood. Als je niet gezien wordt ga je niet letterlijk dood, wel emotioneel.

Existentieel trauma versus trauma

Wanneer we in traumaland spreken over een trauma waarmee je de dood in ogen hebt gekeken noemen we dit een existentieel trauma. Dit gaat over situaties waarin je een zwaar ongeluk hebt meegemaakt, net de geboorte hebt overleefd of op een andere manier “het net gered hebt”.

Als je kijkt naar de emotionele dood: emotioneel niet krijgen wat je nodig hebt, kun je dan nog steeds ontkennen dat je geen trauma hebt zonder dat je grote heftige dingen hebt meegemaakt?

Jij hebt van binnen gevoeld dat je er alleen voor stond. Dat je het alleen moest doen. Dat je er niet toe deed. Dat je niet belangrijk bent of niet de moeite waard bent.

Als deze ervaringen zie ik als trauma. Je bent je hierdoor gaan afsluiten. Emotioneel en misschien ook wel fysiek. Je bent je gaan afsluiten om jezelf te beschermen. Omdat de emotionele pijn van afwijzing zo groot was.

Krijg je dan van alles een trauma?

Niet iedereen krijgt van elke nare of heftige situatie een trauma. De ene persoon krijgt een trauma van een ongeval dat ze voor haar ogen ziet gebeuren en de ander niet. We reageren allemaal anders, ervaren de situatie anders in intensiteit én hoe we ons na de situatie kunnen gedragen en uiten speelt een belangrijke rol.

Trauma en emotioneel gezien worden hangen nauw met elkaar samen. Op het moment dat jouw emoties er mogen en kunnen zijn, je in alle veiligheid uiting kunt geven aan je angsten, zorgen, verdriet en boosheid, zul je merken dat een bepaalde situatie grote of minder grote sporen achter laat.

Kan dat niet, dat slaat je lijf deze emotie op. Zoals ik tegen mijn kinderen zeg: “dan blijft er een restje verdriet achter in je lijf.” En dit verdriet zorgt weer voor overlevingsmechanismen, herhalende patronen, eetstoornissen, depressie en zelfs lichamelijke klachten.

Wat doet trauma? 

Zowel eenmalige heftige situaties (ongeluk, overlijden van een dierbare) als steeds terugkerende heftige situaties (denk aan huiselijk geweld, misbruik etc.) zorgen voor trauma.

Ik noem een emotioneel trauma ook wel een emotionele wond. Of het nu gaat om trauma door een heftige gebeurtenis of om een emotionele wond, in alle gevallen ontwikkelt je mechanismen om jezelf te beschermen tegen emotionele pijn, ook wel overlevingsmechanismen genoemd.

Trauma zorgt ervoor dat je een overlevingsmechanisme opbouwt. Je wilt de pijn niet voelen van het trauma, van het niet gezien worden. De situatie of de afwijzing is te pijnlijk en dat wil je vermijden.  Je ontwikkelt als kind (of volwassene) onbewust een overlevingsmechanisme.

Een manier om met de situatie om te gaan. Astrid uit het voorbeeld leerde dat haar emoties er niet toe deden, want daar gingen haar ouders immer niet op in. Ze hield zich groot in letterlijk pijnlijke situaties en creëerde een pantser op emotioneel gebied.

Trauma veroorzaakt overtuigingen

Astrid leerde immers dat haar gevoel er niet toe deed. Dus uitte ze haar gevoelens niet of zelden. Niemand wist hoe zij zich voelde, Astrid zelf eigenlijk bijna ook niet meer. En daarnaast cijferde Astrid zich weg. Voor haar partner, op haar werk, met vriendinnen en bij haar ouders. Astrid vindt zichzelf niet belangrijk en plaatst zichzelf duidelijk op de 2^e, 3^e of soms 4^e plek.

Waarom? Omdat ze als jong kind al leerde dat zij er niet toe deed. Ze werd niet gezien in wat zij nodig had, bijvoorbeeld niet als ze viel. En daarnaast was iedereen druk met haar verstandelijk beperkte broer. Astrid wilde haar ouders, onbewust, niet nog meer belasten. Zij was niet zo belangrijk. Toen niet en nu denkt zij dat (onbewust) nog steeds.

Astrid creëerde onbewust de overtuigingen: mijn gevoel doet er niet toe, ik doe er niet toe, ik ben niet belangrijk.  Deze overtuigingen neemt Astrid al haar hele leven mee. Deze negatieve basisovertuiging is een emotionele wond vanuit haar kindertijd, vanuit het stuk waarin zij niet is gezien in wat zij nodig had.

Hoe herken je trauma? Hoe weet je dat trauma invloed heeft op je leven?

Het kan zijn dat je het trauma herbeleefd in flashbacks, nachtmerries of terugkerende gedachten of beelden van wat er gebeurd is. Ook kan het zijn dat je bepaalde situaties of personen gaat vermijden.

Vaak denken we dan gelijk groots: de plek waar je bijvoorbeeld overvallen bent. Maar denk eens terug aan de emotionele wonden.

Je bent opgegroeid in een gezinssituatie waarin je autoritaire vader altijd het laatste woord had. Jij hield je stil maar je broer niet. Die ging overal tegen in wat dagelijks uitmondde in ruzies aan tafel waar je moeder tussen sprong. Jij bemoeide je er niet mee en verdween stilletjes naar de keuken om de vaat alvast te doen.

In je volwassen leven ben jij degene die conflicten uit de weg gaat. Je zegt nooit iets als er een discussie op het werk ontstaan. Eerlijk gezegd vlucht je vaak naar de wc in dit soort settingen. Zie je de overeenkomst met vroeger? Je herhaalt precies hetzelfde patroon van stilletje naar de keuken gaan als je vader en broer elkaar weer in de haren vlogen.

Lees verder na dit blok

Verhoogde prikkelbaarheid

Ook kun je trauma herkennen aan verhoogde prikkelbaarheid. Zoals ik eerder al schreef, trauma slaat zich op als een restje verdriet in je lijf. En het komt er hoe dan ook, linksom of rechtsom vanzelf een keer uit. Het kan zijn dat je hierdoor zomaar ontploft tegen je kinderen of partner maar er ook voor zorgen dat je moeite hebt met slapen.

Opgeslagen trauma kan ook zorgen voor depressie, schuldgevoelens, gevoelens van verdriet en/of hulpeloosheid, een laag zelfbeeld, geen zelfvertrouwen, destructieve gedachten maar ook fysieke klachten kunnen opspelen.

Hoe heel je trauma?

De eerste stap in het helen van trauma is realisatie. Onder ogen zien wat jou is gebeurd. Onder ogen zien wat jij niet hebt gekregen, maar wel zo hard nodig had als kind. Onder ogen zien waarin jij niet gezien bent of wat jij hebt meegemaakt nooit had mogen gebeuren. En vooral ook stoppen met hopen. Helaas gaat niemand je geven wat je gemist hebt, ook je huidige partner niet!

Vervolgens ga je jouw overlevingsmechanismen in kaart brengen. Wat had je als kind nodig wat je niet kreeg? Welke mechanisme en welk gedrag (pleasen, geen grenzen aangeven, wegcijferen etc.) laat je nu zien wat veroorzaakt wordt door het trauma of de emotionele wond van vroeger?

Als je dit in kaart hebt gebracht heb je helder wat jij als kind niet hebt gekregen. Nogmaals: Alleen jij kan jezelf dit geven, niemand anders!

Geef het kind in jezelf wat je nooit gehad hebt.

Geef jezelf dit, stel het innerlijk kind in je gerust en geef het haar. Zonder het ingewikkeld of zweverig te maken: geef jezelf wat je als kind niet hebt gehad. Ga jezelf zien en jezelf echt serieus nemen. Hiermee kalmeer je het innerlijk kind in jou wat vroeger niet gekregen heeft wat ze nodig had. Geef haar die veiligheid.

Want elke keer wanneer jij vanuit een overlevingsmechanisme reageert, reageer jij als het kleine kind dat niet gezien werd, als dat kleine kind wat iets heftigs overkwam. Al mijn programma’s zijn zo gemaakt dat jij jezelf gaat zien, zodat jij jezelf gaat geven wat je nooit gehad hebt. Zonder zweverig gedoe.

Trauma verdwijnt nooit

Trauma wordt nooit kleiner. Misschien klinkt dit raar, omdat je vaak leest dat je trauma moet verwerken. Maar het trauma wat jij hebt meegemaakt gaat niet meer weg, het is gebeurd en dat kunnen we niet uitgummen. Wel kan je het zien en erkennen, waardoor er heling kan plaatsvinden.

Ik wil het graag nog een keer herhalen: niemand kan jouw trauma helen. Alleen jij kunt dit doen. Loskomen van trauma gaat stap voor stap, net als het pellen van een ui. Laag voor laag kom je steeds dichter bij de kern. Steeds dichter bij de persoon wie jij in je kern bent, in plaats van de persoon wie je geworden bent door wat je hebt meegemaakt.

Ik help je met liefde om deze stukken in jezelf te helen. Zowel binnen mijn 1:1 begeleiding als middels mijn online groepsprogramma.