Parentificatie: het volwassen worden vanuit een vroegere leeftijd
Wanneer je als vrouw op volwassen leeftijd je snel verantwoordelijk voelt, het lastig vindt om je eigen grenzen aan te geven, jezelf gemakkelijk opoffert, moeite hebt om hulp aan te nemen, perfectionistisch bent en/of slecht voor jezelf kunt gaan staan, is de kans groot dat jij te maken hebt met de gevolgen van parentificatie.
Parentificatie betekent niets meer of minder dan dat jij als kind in een zorgende ouderrol bent komen te staan. Je hebt in praktische zin, maar veel vaker op emotioneel niveau, voor één van (of allebei) je ouders gezorgd. Je hebt dus als kind (onbewust) taken gekregen die niet bij jou als kind hoorden. Vanuit deze rol heb je bepaalde overtuigingen en mechanismen ontwikkeld, waardoor jij nu op volwassen leeftijd vastloopt in patronen als pleasen, jezelf wegcijferen, aanpassen en continu met anderen bezig zijn.
In dit blog zal ik je in gemakkelijke taal uitleggen wat parentificatie is, enkele voorbeelden geven, de gevolgen bespreken en mogelijke oplossingen aanreiken om los te komen van parentificatie.
Wat is parentificatie?
Hierboven noemde ik het al even. Het opgroeien in een gezinssituatie waarin de normale rollen en verantwoordelijkheden tussen ouders en kinderen worden omgedraaid noemen we ook wel parentificatie. Je neemt onbewust taken op je die niet bij een kind horen. Het kind gaat zorgen voor de ouders in plaats van andersom. Dit kan in praktische zin zijn, maar veel vaker zien we dat een kind op emotioneel niveau voor de ouders zorgt.
Korte tijd inspringen is geen parentificatie
Het is belangrijk om te noemen dat parentificatie niet zozeer ontstaat als je voor korte tijd inspringt of verantwoordelijkheden krijgt die net wat te hoog gegrepen zijn.
Stel je voor dat je vader voor drie weken op een zakenreis moet en jij als oudste kind je moeder helpt door je broertje met je mee te laten lopen naar school. Of dat je met hem ‘s middags alleen thuisblijft tot je moeder weer terug is van haar werk (normaal doet je vader dit).
Dan is er niet direct sprake van parentificatie. Wanneer dit om een meer structurele basis gaat, dan wel.
Lees verder na dit blok
Gratis e-book
Voorkom dat je
op je sterfbed zegt: ‘had ik maar …’
Ontdek hoe je definitief afrekent met pleasegedrag, schuldgevoelens
en jezelf wegcijferen.
Hoe kun je jouw ouders ondersteunen?
Er zijn veel manieren waarop kinderen hun ouders kunnen ondersteunen:
Emotionele steun:
Als kind kun je jouw ouders emotioneel ondersteunen door te luisteren naar hun zorgen, angsten of problemen. Je kunt proberen je ouder(s) gerust te stellen, troost te bieden of een luisterend oor te zijn. Als kind kun je de rol van de vertrouwenspersoon op je nemen en de emotionele last van je vader of moeder helpen dragen. Ook kan het zijn dat jij je als kind aanpast of jezelf onbewust wegcijfert om je ouders niet tot last te zijn. Het klinkt misschien wat zwaar, maar je zou van emotionele verwaarlozing kunnen spreken als je als kind emotioneel voor een ouder hebt gezorgd.
Huishoudelijke taken:
Je kunt je als kind zich bezighouden met huishoudelijke taken die normaal gesproken door de ouder worden uitgevoerd. Je kunt helpen met schoonmaken, koken, boodschappen doen, zorgen voor jongere broers en zussen en andere dagelijkse taken op je nemen. Op die manier probeer(de) je de verantwoordelijkheid voor het gezinsleven te delen en de ouder te ontlasten.
Zorg voor broers en zussen:
Bij parentificatie kun je als kind de rol van een surrogaatouder op je nemen en de zorg invullen voor jongere broers en zussen. Je kunt verantwoordelijkheid nemen voor hun verzorging, opvoeding en emotionele welzijn. Je gedraagt je als een beschermende figuur en je hielp je ouders bij het opvoeden van je broers en zussen.
Financiële ondersteuning:
In sommige gevallen kan je als kind proberen bij te dragen aan de financiële lasten van het gezin. Het kan zij dat je een baan ging zoeken op jonge leeftijd om geld te verdienen en financiële bijdragen leveren om het gezin te ondersteunen. In de oudere generaties was ditzelfde heel normaal.
Door welke situaties kom je terecht in parentificatie?
Er ontstaat niet zomaar parentificatie. Het is ook zelden zo dat een ouder bewust deze taken bij een kind neerlegt. Dit gaat vaak volledig onbewust. Er werkt iets niet in het gezin, er is iets gebeurd of iemand is niet capabel voor zijn/haar taak.
In alle gevallen zal jij als kind, onbewust de niet vervulde taken op je gaan nemen. Kortom: als de ouder het niet doet, dan doet het kind dit, dan pakt het kind de niet genomen verantwoording op.
Lees verder na dit blok
Gratis Test:
waren jouw ouders emotioneel afwezig?
Wil je weten of jouw ouders emotioneel afwezig waren?
Met deze gratis test achterhaal je in een paar minuutjes of dit het geval was.
Voorbeelden van parentificatie
Hieronder omschrijf ik een aantal voorbeelden van hoe parentificatie ontstaat:
Aandacht van de ouder is elders:
Wanneer je opgroeit met een broertje met een handicap, een zusje die ineens ongeneeslijk ziek wordt of een broer met gedragsproblemen, kun je onbewust besluiten dat je ouders geen last van jou mogen hebben. Ze hebben het al zo zwaar, waardoor jij onbewust besluit om het “brave meisje” te zijn. Dan hebben ze over jou geen extra zorgen, je cijfert je al jong weg, negeert je behoeften en gaat leven naar hoe het hoort.
Veelal ontstaat dit door de voelsprieten die jij als kind hebt, je voelt onbewust aan dat je ouder(s) het zwaar heeft, maar in sommige gevallen wordt het ook wel letterlijk tegen een kind gezegd: “Wat jij hebt is niet zo erg, wat Mark heeft, dat is pas erg.”
Of: “Werk nu even mee, ik heb geen tijd om nu ook nog jouw gedoe erbij te hebben.” Je krijgt hierdoor het gevoel dat je er niet toe doet en je gaat onbewust proberen om er wel voor je ouders toe te doen: je aanpassen, jezelf wegcijferen. Jij gaat ervoor zorgen dat je ouders geen extra werk aan jou hebben, je ontlast ze en zult niet lastig zijn.
Ziekte van een ouder:
Wanneer een ouder fysiek of mentaal ziek wordt kan dit leiden tot een verandering in de dynamiek binnen het gezin. Er wordt aan de rollen geschud als de zieke ouder niet in staat is om de gebruikelijke ouderrol te vervullen. Als kind probeer je instinctief, met de voelsprieten, die rol over te nemen om de zorg en ondersteuning te bieden die de ouder nodig heeft.
Kinderen hebben hier voelsprieten voor, ze voelen niet alleen hun eigen angst en emotie, maar ook die van hun ouders. Ze willen graag helpen en vanuit trouw en loyaliteit zullen zij gaan zorgen voor de zieke ouder, de ouder die alles bij elkaar probeert te houden en/of eventueel de broertje en zusjes. Ook hierbij zet het kind haar eigen behoeften, en vaak ook emoties en angsten, opzij. Ze leert al jong voor anderen te zorgen in een rol die niet past bij een kind.
Lees verder na dit blok
Gratis Test:
waren jouw ouders emotioneel afwezig?
Wil je weten of jouw ouders emotioneel afwezig waren?
Met deze gratis test achterhaal je in een paar minuutjes of dit het geval was.
Scheiding van de ouders:
Als ouders gaan scheiden, of er zelfs een ouder plotsklaps verdwijnt, kan het kind voor de andere ouder gaan zorgen. Het kan luisteren naar de klaagzang, troosten bij verdriet of zichzelf wegcijferen om niet in de weg te lopen. Ook kan het kind ingezet worden als bondgenoot bij een vechtscheiding, fungeren als doorgeefluik tussen beide ouders of soms zijn de ouders zo druk met ruziemaken dat zij geen oog meer hebben voor het kind. In alle gevallen kan het kind geen kind meer zijn.
Emotioneel afwezige ouder:
Een emotioneel afwezige ouder is een ouder die niet in staat is om emotioneel beschikbaar te zijn voor een kind. Ze kunnen moeite hebben om de emotionele behoeften van het kind te herkennen, te begrijpen en er adequaat op te reageren. Dit kan onder andere komen door eigen onverwerkte trauma’s, psychische aandoeningen, stress en overbelasting en ongezonde relatiepatronen.
Maar er zijn meer oorzaken waardoor parentificatie ontstaat. Denk aan een overleden, verslaafde of verstandelijk beperkte ouder. Hierdoor neemt het kind de rol van ouder op zich als niemand anders dit doet. Ook een instabiele gezinsomgeving, bijvoorbeeld door frequent verhuizen, huiselijk geweld of financiële problemen, kan ervoor zorgen dat het kind de verantwoordelijkheid op zich neemt om het gezin bij elkaar te houden.
Sommige ouders zijn onvermogend, onvolwassen of laten om wat voor een reden dan ook onverantwoordelijk gedrag zien. En als een ouder niet in staat is om deze verantwoording te dragen, dan zal een kind dit doen. Kortom, er zijn vele redenen te noemen.
Lees verder na dit blok
Gratis e-book
Voorkom dat je
op je sterfbed zegt: ‘had ik maar …’
Ontdek hoe je definitief afrekent met pleasegedrag, schuldgevoelens
en jezelf wegcijferen.
Een praktijkvoorbeeld van parentificatie met een prettige jeugd
Vaak denken we dat je echt een enorme rotjeugd gehad moet hebben om te maken te hebben gehad met parentificatie. Dit is fout gedacht. Veel vrouwen die te maken hebben gehad met parentificatie hebben hun jeugd als prettig ervaren en toch ontstond er parentificatie.
Voorbeeld 1: het verhaal van Ellis
Wanneer Ellis 7 jaar oud is, is haar moeder zwanger van een tweeling. Deze zwangerschap heeft complicaties, waardoor de moeder van Ellis met 28 weken bevalt van de tweeling. Er zijn veel zorgen en er wordt gevreesd voor het leven van de tweeling. Ellis heeft nog een jonger zusje van 4 jaar oud en zij worden liefdevol opgevangen door opa en oma, zodat hun ouders in het ziekenhuis kunnen blijven bij de tweeling. Ellis en haar zusje hebben een fijne tijd met opa en oma en zodra het mag gaan ze elke dag even naar het ziekenhuis.
De tweeling groeit en herstelt uiteindelijk goed en ze mogen na een spannende tijd in het ziekenhuis uiteindelijk naar huis. Moeder heeft het zwaar gehad, maar doet alsof ze het allemaal prima aankan. Ze gaat door, praat met niemand over haar ervaring of haar angsten en emoties van de afgelopen maanden. Het leven gaat door, ze zet haar schouders eronder en voed de 4 meisjes met al haar liefde op.Ze rijdt ze naar alle sporten en zit ‘s middags thuis met koekjes te wachten, totdat de vier meisjes thuiskomen. Ellis heeft altijd het gevoel dat ze een beetje voorzichtig met haar moeder moet omgaan. Ze snapt niet zo goed waarom, maar toch voelt het zo. Daarom slikt ze veel in en zorgt ze ervoor dat ze geen gedoe veroorzaakt. Moeder heeft al zoveel aan haar hoofd, moet de kleine Ellis gedacht hebben.
Op latere leeftijd vindt Ellis het ingewikkeld om zichzelf uit te spreken, zichzelf op nummer één te zetten en keuzes te maken die goed zijn voor haar. Dit komt doordat ze zichzelf als kind onbewust heeft weggecijferd. Ze hield onbewust rekening van de emotionele toestand van haar moeder. Dit legt een druk op Ellis om haar eigen behoeften en emoties te onderdrukken en zichzelf op de tweede plaats te zetten.Als gevolg hiervan ontwikkelt Ellis het patroon van zichzelf niet uitspreken en zichzelf niet op de eerste plaats zetten. Ze slikt haar eigen emoties in en zorgt ervoor dat ze geen gedoe veroorzaakt, omdat ze zich bewust is van de uitdagingen waarmee haar moeder te maken heeft. Hierdoor kan ze moeite hebben om haar eigen grenzen te stellen, haar eigen behoeften te erkennen en keuzes te maken die in haar eigen belang zijn.
De parentificatie heeft ervoor gezorgd dat Ellis een rol op zich heeft genomen waarin ze constant rekening houdt met de emotionele toestand van haar moeder en haar eigen behoeften negeert. Dit patroon kan invloed hebben op haar vermogen om haar eigen stem te laten horen, zichzelf op de eerste plaats te zetten en gezonde grenzen te stellen in haar volwassen leven. Het is belangrijk voor Ellis om bewust te worden van deze patronen en te weten waar deze vandaan komen, zodat ze deze kan herkennen en veranderen. Alleen dan kan ze haar eigenwaarde herstellen, zal ze haar stem kunnen laten horen én zal ze zelfliefde gaan voelen.
Voorbeeld van parentificatie bij ziekte en scheiding
In het voorbeeld van Ellis zou je niet verwachten dat de reden van de problemen die ze nu als volwassen vrouw ervaart in de jeugd zouden liggen. Onderstaande voorbeelden kunnen we ons vaak wel voorstellen en toch waren deze vrouwen verbaasd toen ik de term parentificatie liet vallen.
Voorbeeld: Emma en haar ruziënde ouders: triangulatie
Emma groeit op als enig kind van twee ruziënde ouders. Als kind werd Emma door haar ouders regelmatig wakker gemaakt als ze lag te slapen. Emma moest dan zeggen wie er gelijk had in de ruzie. Zoals je waarschijnlijk zelf ook al had aangevoeld is dit geen taak voor een kind, niet voor de 10-jarige Emma, maar ook niet als Emma 18 geweest zou zijn.
Als kind ga je niet over de relatie tussen je ouders, dat is simpelweg niet je plek en niet je verantwoordelijkheid. Dit geldt ook voor moeders of vaders die tegen hun dochter klagen over hun echtgenoot of echtgenote.
In de situatie van Emma spreken we over triangulatie. Dit is een dynamiek waarbij een derde persoon, in dit geval Emma, betrokken raakt bij de conflicten en problemen tussen twee andere personen; de ouders.In dit geval wordt Emma als enig kind betrokken in de ruzies tussen haar ouders. Ze wordt regelmatig wakker gemaakt om te bepalen wie er gelijk heeft tijdens de ruzies. Deze situatie plaatst Emma in een ongepaste positie waarin ze de rol van bemiddelaar of scheidsrechter tussen haar ouders op zich moet nemen, terwijl ze daar eigenlijk nog te jong voor is en het überhaupt nooit haar taak zou zijn als kind van haar ouders.
Door deze ervaring leert Emma dat zij verantwoordelijk is voor het oplossen van problemen en conflicten, dat haar eigen behoeften er niet toe doen en dat ze altijd beschikbaar moet zijn voor anderen. Als gevolg hiervan ontwikkelt ze het patroon om ten koste van zichzelf altijd voor anderen klaar te staan, ze heeft een overmatig verantwoordelijkheidsgevoel, moeite met het stellen van grenzen en ze heeft het gevoel dat mensen haar gebruiken.
🎙️ Podcast over parentificatie
Ik heb ook een podcast overgenomen over parentificatie. Hieronder vind je deze podcast, te beluisteren via Spotify.
Voorbeeld 2: Talitha en het ongeluk van haar moeder
Talitha is 13 jaar oud als haar moeder een ernstig auto-ongeluk krijgt. Ze ligt maanden in coma, revalideert in een revalidatiecentrum en komt uiteindelijk na bijna twee jaar in een rolstoel thuis. Talitha is de oudste van vijf kinderen. Zij houdt samen met haar vader het gezin draaiende. Ze zorgt voor de boterhammen van de kleintjes, brengt ze naar school en helpt met ze naar bed te brengen.
De omgeving prijst Talitha om haar hulp en volwassenheid. Als haar moeder weer thuis komt te wonen, is ze afhankelijk van de rolstoel en hulp. Talitha helpt haar zo veel als dat ze kan. Totdat Talitha op haar 18e het huis uit gaat.
Talitha ontwikkelt zich tot een sterke en ambitieuze vrouw. Maar op haar 46e loopt ze vast. Ze heeft alles, een goede baan als directeur bij een zorginstelling, leuke vrienden en een lieve kat, maar een liefdesrelatie blijft uit. Daarnaast merkt ze dat vriendinnen snel op haar leunen. Ze is een ster in regelen, echt een regelneef en een flinke doorzetter. Ze wordt hierin vaak geprezen, zeker op haar werk is dit haar sterke kant. Talitha voelt dat ze niet meer altijd de kartrekker wil zijn, ze wil ook wel eens tegen iemand aankruipen op de bank of iemand hebben die voor haar zorgt.En het ontbreken van de ware liefdes zit haar heel erg in de weg. Steeds weer komt ze in relaties met mannen waar ze op uitgekeken raakt, ze zijn saai en ze verbreekt na een aantal maanden de relatie. Ze wil die leuke man vinden waar ze oud mee kan worden, waar ze veilig is in zijn armen en waar ze de geborgenheid kan vinden die ze nu mist.
Als we kijken naar de jeugd van Talitha, waarin zorgen voor anderen centraal stond, is dit patroon niet zo vreemd. Dit kan worden gekoppeld aan haar patroon van verantwoordelijk zijn voor anderen en zichzelf opofferen, waardoor ze mogelijk geen ruimte heeft om haar eigen behoeften en verlangens te verkennen en te vervullen.
Het overnemen van deze ongepaste verantwoordelijkheid op jonge leeftijd kan Talitha het gevoel geven dat ze alles alleen moet doen en altijd voor anderen moet zorgen. Dit zorgt voor een gebrek aan eigenzorg en het onvermogen om gezonde grenzen te stellen in relaties. Ze trekt automatisch mannen aan die zorg nodig hebben en die emotioneel hulpbehoevend zijn, in plaats van emotioneel stabiele mannen. Simpelweg omdat dit is wat ze kent vanuit haar jeugd; ze herhaalt dit patroon onbewust.
Zowel Emma als Talitha hebben letterlijk taken op zich genomen die niet hoorden bij hun leeftijd. Ze hebben letterlijk voor hun ouders gezorgd. Als je als kind op deze positie terecht komt krijg je te veel verantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijk is te groot voor jou en is niet van jou. Wanneer je dit niet ziet, niet wilt zien of niet erkent en heelt, krijg je hier gegarandeerd op latere leeftijd last van.
Gevolgen parentificatie
Het is niet zo heel moeilijk om te begrijpen als je naar bovenstaande drie voorbeelden kijkt. Wat we in onze jeugd meemaken is de basis voor hoe we ons als volwassene gedragen.
Je herhaalt automatisch het patroon dat je kent vanuit je jeugd. We zijn als het ware nog steeds geïdentificeerd met deze rol. Vaak zijn we ons er helemaal niet van bewust, dat maakt het doorbreken ook zo lastig.
Of je nu een gelukkige of niet zo’n gelukkige jeugd hebt gehad: in ieder geval heeft parentificatie gevolgen. Als jij een van de onderstaande gevolgen herkent, is de kans groot dat je te maken hebt gehad met een te grote verantwoording als kind: parentificatie. Je bent onbewust beroofd van een onbezorgde kindertijd.
- Perfectionisme
- Zelfopoffering
- Laag gevoel van eigenwaarde
- Moeite met grenzen stellen en nee zeggen
- Moeite met emoties voelen, uiten en ermee omgaan
- Verstoord gevoel van eigen identiteit:
- Problemen met intieme relaties
- Angst en controleproblemen
- Gevoelens van leegte en eenzaamheid
- Fysieke en mentale uitputting
Lees verder na dit blok
Gratis Test:
waren jouw ouders emotioneel afwezig?
Wil je weten of jouw ouders emotioneel afwezig waren?
Met deze gratis test achterhaal je in een paar minuutjes of dit het geval was.
Oplossen van parentificatie
Wanneer jij je herkent in bovenstaande kenmerken en voorbeelden is het belangrijk dat je dit inzicht serieus neemt. Het is nogal wat om erachter te komen dat voor de problemen waar je nu mee kampt, de oorzaak in je jeugd terug te vinden is. Het is vaak niet expres ontstaan, maar jij zit nu wel met de gevolgen.
Het oplossen van parentificatie is niet altijd heel gemakkelijk, maar zeker mogelijk! In de kern komt het erop neer dat je los mag komen van de te grote verantwoording die je als kind gepakt hebt. Je mag loskomen van verantwoordelijkheden die niet van jou zijn. Het klinkt misschien onmogelijk, maar dat is het zeker niet.
Als je snapt welke invloed parentificatie op jouw jeugd heeft gehad, kun je gaan zien welke mechanismen en patronen je hieruit hebt ontwikkeld. En vanuit dit inzicht kun je deze patronen herkennen. Door dit te herkennen zul je merken dat, met de juiste handvatten, het veranderen van je patronen niet zo moeilijk is. Dan kun je, stap voor stap, steeds meer verantwoordelijkheden die niet van jou zijn loslaten.
Een familieopstelling en parentificatie
Met een familieopstelling kun je inzicht krijgen in parentificatie. Door een familieopstelling te doen krijg je inzicht in onzichtbare dynamieken die er zijn in jouw familiesysteem. Dit kan gaan over de ordening die niet klopt, zoals het geval is bij parentificatie. Tijdens de familieopstelling kun je de ordening herstellen. Dit is onderdeel van een stukje systemisch werk wat je jezelf kunt geven.
Conclusie
In deze blog hebben we het gehad over parentificatie en hoe het een impact kan hebben op jouw leven. Het is duidelijk dat parentificatie een complexe situatie is waarin jij als kind de verantwoordelijkheden van een volwassene op je hebt genomen.
Leuk dat je dit blog leest
Je leest een blog uit de kennisbank van de Authentieke Vrouw. Mijn naam is Diana Arkeveld. In mijn blogs deel ik mijn kennis en ervaring met je. Wil je weten hoe ik je verder kan helpen?
🎙️ Podcast de Authentieke Vrouw
In de Authentieke Vrouw Podcast leer ik vrouwen hoe ze zonder poespas of zweverig gedoe eindelijk afrekenen met alle terugkerende patronen in hun leven.
Dit zorgt ervoor dat je op je 85e vol trots kan zeggen dat je keuzes in je leven hebt gemaakt die volledig bij je paste. Luister je mee?
🟢 Master Your Life (online groepsprogramma)
Master Your Life is het programma voor ambitieuze, slimme vrouwen die analytisch sterk zijn, maar moeite hebben met voelen en kiezen voor zichzelf.
Aan de hand van het principe van inzicht, herkennen en veranderen ga je aan de slag met het herschrijven van je verhaal. De deuren openen een aantal keren per jaar.
🟠 Mentorship Diana
Wil je persoonlijk gecoacht worden door Diana, dan kom je in het exclusieve mentorship terecht. Dit is voor vrouwen die nu eindelijk die blijvende verandering willen in hun leven. No-nonsens, geen zweverig gedoe maar liefdevol en met geduld voor jouw precies.
Wil je weten of dit iets voor je is? Plan een vrijblijvende matchcall in om kennis te maken.