Wat is het effect van oorlog en trauma in het familiesysteem?

Oorlog laat diepe sporen na, niet alleen bij wie het meemaakt maar ook bij de generaties erna. Misschien merk je bepaalde angsten of patronen bij jezelf, zonder dat je weet waar ze vandaan komen. Dat is het probleem: onzichtbaar trauma dat van ouder op kind wordt doorgegeven.

In mijn ervaring met familiesystemen zie ik hoe vaak dit voorkomt. Gelukkig is er ook goed nieuws. Met de juiste kennis en hulp kun je deze verborgen erfenis herkennen en ermee omgaan. In dit artikel leg ik je uit hoe oorlogstrauma binnen families doorwerkt en wat je kunt doen om de cirkel te doorbreken.

Trauma leeft voort, ook als de oorlog al lang voorbij is

Oorlog laat diepe sporen na. Niet alleen bij wie het meemaakt, maar ook bij de generaties daarna. In mijn werk als systemisch begeleider zie ik vaak dat mensen worstelen met gevoelens of patronen die terug te voeren zijn op onverwerkt trauma van ouders of grootouders.

En dat gebeurt vaker dan je denkt. Denk aan gevoelens van:

• onverklaarbare angst of onrust
• schuldgevoel zonder duidelijke aanleiding
• een diep verantwoordelijkheidsgevoel of loyaliteit die je belemmert

Veel van deze gevoelens hebben hun wortels in het familiesysteem.

Je bent meer verbonden met je opa en oma denk je denkt.

Elk jaar op 4 mei staan we stil bij de oorlogsslachtoffers tijdens Dodenherdenking. Die herdenking maakt veel los. Misschien denk je aan je eigen familiegeschiedenis. Wat jouw opa, oma of ouders in een oorlog hebben meegemaakt, lijkt ver weg. Toch voel je soms de echo ervan in je leven.

In de huidige tijd horen we ook regelmatig over nieuwe conflicten in de wereld. Daardoor beseffen we dat oorlogservaringen niet alleen verleden tijd zijn, ze leven door in families. Juist nu is het belangrijk om te begrijpen hoe trauma’s van vroeger vandaag de dag nog invloed kunnen hebben. Zo sta je bewuster stil bij wat er binnen je eigen familie speelt.

Wat is generatietrauma?

Trauma eindigt niet op de dag dat de oorlog stopt. De pijn en stress kunnen onbewust worden doorgegeven aan de volgende generaties. Jij kunt dus effect merken van iets dat je zelf nooit hebt meegemaakt. Misschien voel je je onveilig, terwijl je eigenlijk een veilige jeugd had. Of je draagt een verdriet met je mee dat niet direct te herleiden is tot jouw eigen ervaringen.

Dit komt omdat families een systeem vormen: wat de vorige generatie onderging, kan doorwerken op de volgende. Het familiesysteem “onthoudt” als het ware ernstige gebeurtenissen. Die onzichtbare bagage geef je van ouder op kind door, vaak zonder het te beseffen. De sleutel ligt in het erkennen van dat verborgen trauma. Pas als je ziet wat er echt speelt, kun je het hanteerbaar maken en doorbreken.

Het familiesysteem en generatietrauma uitgelegd

Iedereen maakt deel uit van een familiesysteem. Dat is het netwerk van jouw familieleden, je ouders, grootouders en nog verder terug. Je krijgt niet alleen genetisch materiaal van hen mee, maar ook gedragingen, overtuigingen en manieren om met emoties om te gaan.

Als er oorlog of ander groot trauma in de familiegeschiedenis zit, heeft dat invloed op het hele systeem. Dit verschijnsel noemen we generatietrauma (ook wel intergenerationeel trauma). Dat betekent dat trauma van de ene generatie op de volgende wordt overgedragen.

Hoe herken je trauma uit het familiesysteem?

Veel mensen herkennen zich in deze signalen:

• je voelt je vaak verantwoordelijk voor anderen
• je past je steeds aan, ook als dat ten koste van jezelf gaat
• je bent (onbewust) waakzaam, alert of gespannen
• je hebt moeite met intimiteit of vertrouwen
• je ervaart verdriet of somberheid zonder duidelijke aanleiding

Als dit herkenbaar is, kan het zijn dat je trauma met je meedraagt dat niet van jou is, maar van een vorige generatie.

Hoe gaat dat in zijn werk?

Stel, een ouder heeft iets heel ergs meegemaakt in de oorlog. Hij of zij praat er misschien nooit over, maar het trauma zit van binnen. Dat kan zich uiten in gedrag: altijd op je hoede zijn, moeite met vertrouwen, snel boos worden of juist emotioneel afstandelijk zijn. Een kind groeit op in die sfeer en past zich automatisch aan. Zonder het te weten neemt het kind die angst of alertheid over.

Het lichaam en de geest van het kind leren: de wereld is onveilig, je moet oppassen. Zo leeft het oorlogstrauma voort, zelfs als de feitelijke oorlog voorbij is. Het is alsof het familiesysteem het verhaal blijft vasthouden totdat iemand het begrijpt en oplost.

Belangrijk is om te beseffen dat dit onbewust en onbedoeld gebeurt. Ouders geven dit niet expres door, vaak weten ze zelf niet eens dat hun trauma op hun kinderen overspringt. Het familiesysteem probeert eigenlijk te “helpen” door de last te verdelen.

Kinderen zijn loyaal

Kinderen zijn loyaal; uit liefde nemen ze soms de pijn van hun ouders of grootouders op hun schouders. Dat klinkt misschien vreemd, maar het gebeurt vaak zonder dat je het doorhebt.

Zo kan een kleinkind van een oorlogsveteraan bijvoorbeeld plotseling dezelfde nachtmerries of angsten hebben, terwijl die nooit zelf oorlog heeft gezien. Het familiesysteem verbindt iedereen, dus wat één lid meemaakt, resoneert in de rest.

Hoe merk je dat je last hebt van oud trauma binnen je familiesysteem?

De signalen kunnen subtiel zijn. Misschien voel je je vaak onveilig of waakzaam, ook al is er geen direct gevaar. Je kunt last hebben van terugkerende somberheid, schuldgevoelens of moeite met hechte relaties, zonder duidelijke reden. Soms merk je patronen op, zoals het gevoel dat je jezelf altijd moet bewijzen, extreem zuinig moet zijn, of niet mag klagen omdat “anderen het erger hadden”.

Dat zijn aanwijzingen dat er iets in jouw familieverhaal meespeelt. Een klassiek voorbeeld is de tweede generatie oorlogskinderen: zij groeien op met ouders die de oorlog hebben overleefd. Die ouders praten er niet over, maar kunnen afstandelijk of snel geïrriteerd zijn.

Als kind voel je dan aan dat er iets is. Je leert je emoties in te houden of altijd alert te zijn om geen problemen te maken. Jaren later heb je nog steeds die neiging, terwijl je niet weet waar het vandaan komt. Dat kan erop wijzen dat je een trauma uit het familiesysteem met je meedraagt.

Waarom wordt trauma doorgegeven aan de volgende generaties?

Trauma doorgeven gebeurt meestal niet bewust. Er zijn een paar redenen waarom het toch vaak voorkomt. Ten eerste omdat ouders hun trauma niet volledig hebben verwerkt. De heftige gevoelens zitten dan nog in hun lichaam en gedrag. Een ouder die ’s nachts nog bang wakker schrikt, kan bijvoorbeeld onbedoeld zijn kinderen een gevoel van onveiligheid meegeven.

Ten tweede speelt loyaliteit een rol. Kinderen zijn enorm loyaal aan hun ouders. Uit liefde willen ze hen ontzien. Soms gaan ze (onbewust) een deel van het verdriet of de last dragen om hun ouders te helpen. Een kind voelt bijvoorbeeld de onverwerkte rouw van mama aan en probeert extra lief en perfect te zijn, in de hoop haar blij te maken. Zo neemt het kind de pijn een beetje over.

Ten derde is er de stilte. Vroeger werd over oorlogstrauma vaak gezwegen. Maar wat verzwegen wordt, verdwijnt niet. Het sluimert door. Kinderen pikken signalen op en maken er hun eigen verhaal van.

In die leegte van informatie groeit soms angst of schuldgevoel (“Er is iets ergs gebeurd en ik mag er niet over praten, dus zal het wel mijn schuld zijn?”). Al deze factoren zorgen ervoor dat trauma als het ware in het familie-DNA gaat zitten, zelfs al verandert er niets aan de genen zelf. Het wordt een emotioneel erfstuk dat van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Hoe kan een familieopstelling helpen om inzicht te krijgen?

Gelukkig kan inzicht in je familiesysteem helpen om trauma te verwerken. Dat kan bijvoorbeeld door een familieopstelling te doen. Dat is een manier om zichtbaar te maken welke verborgen dynamiek er in jouw familie speelt. Met hulp van een begeleider kijk je naar jouw familiegeschiedenis en de rol van vorige generaties.

Je onderzoekt bijvoorbeeld wie er bij belangrijke gebeurtenissen betrokken waren en wie misschien onzichtbaar verdriet met zich meedroeg. Zo’n opstelling onthult vaak verrassende verbanden. Je kunt ontdekken dat jouw angst bijvoorbeeld niet van jou is, maar eigenlijk van je oma die in de oorlog iets verschrikkelijks meemaakte.

Door dat te zien en te erkennen, valt er een last van je schouders. Een familieopstelling of systemische therapie geeft je als het ware een helikopterview op je familiesysteem. Je ziet waar de knopen zitten, en dat is de eerste stap om ze te ontwarren.

Hoe kun je een generatietrauma doorbreken of helen?

De eerste stap is erkennen dat het er is. Zolang een trauma verborgen blijft of ontkend wordt (“dat is verleden tijd, we praten er niet over”), blijft het zich herhalen. Dus sta open voor de mogelijkheid dat jouw pijn of angst misschien wortels heeft in het verleden van je familie.

Probeer vervolgens informatie te verzamelen: praat met familieleden als dat kan. Vraag bijvoorbeeld aan je ouders of grootouders wat zij hebben meegemaakt. Soms zijn ze opgelucht dat jij ernaar vraagt, en komen er verhalen los die altijd verzwegen waren.

Mijn ouders praten nooit over de oorlog. Als ze het zelf hebben afgesloten, waarom zou ik het dan oprakelen?

Dit is een begrijpelijke gedachte. Maar het punt is dat het verleden vaak niet echt rust, ook al praten we er niet over. Juist in het stilzwijgen blijft een trauma actief op de achtergrond. Vergelijk het met een wond die je verbindt zonder hem schoon te maken, van buiten lijkt alles oké, maar van binnen blijft het irriteren.

Als jouw ouders of grootouders nooit over hun oorlogservaringen spreken, betekent dat niet automatisch dat alles verwerkt is. Het kan ook betekenen dat de pijn te groot was om onder woorden te brengen. Die pijn kan zich dan uiten in gedrag of spanningen binnen het gezin, ook al wordt de oorzaak niet benoemd.

Praktische tips

Een eerste stap is bewustwording. Probeer eens op te schrijven wat je weet over de geschiedenis van jouw familie. Welke grote gebeurtenissen hebben je (groot)ouders meegemaakt?

Denk aan oorlog, maar ook aan andere ingrijpende dingen zoals verhuizing, verlies of armoede. Schrijf ook op welke patronen of motto’s je in je gezin van herkomst ziet. Bijvoorbeeld: “we praten niet over gevoelens” of “je moet altijd sterk zijn”. Dat geeft je inzicht in de onzichtbare regels die misschien door trauma gevormd zijn.

Wees vooral lief voor jezelf tijdens dit proces. Realiseer je dat jij geen schuld hebt aan wat er voor jouw tijd is gebeurd. Je mag het medeleven hebben met je familie, maar je hoeft hun trauma niet als jouw last te blijven dragen. Door goed voor jezelf te zorgen, zet je een stap richting herstel voor jou en de generaties na jou.

Van bewustwording naar bevrijding

Vanaf hier kun jij kiezen om niet langer onbewust gevangen te blijven in oude patronen. Jouw oplossing begint met de bewustwording die je nu hebt. Je hebt gezien dat wat er vóór jou is gebeurd, invloed heeft op jouw leven. Dat besef alleen al is krachtig. Het betekent dat veel van wat jij misschien als jouw “eigen probleem” zag, eigenlijk een gedeelde last is. En gedeelde lasten kun je samen aanpakken en lichter maken.

Door ermee aan de slag te gaan, geef je jezelf de kans op een vrijer en lichter leven. Je doorbreekt daarmee een keten die vaak generaties lang is doorgegeven. Dat is niet alleen een cadeau aan jezelf, maar ook aan je (toekomstige) kinderen en kleinkinderen. Jij bent de schakel die verleden en toekomst verbindt en je hebt de kracht om negatieve patronen te stoppen.

Nu je weet wat er speelt en welke stappen je kunt zetten, is het tijd om in actie te komen. Misschien betekent dat een goed gesprek plannen, een boek lezen over familietrauma, of professionele hulp inschakelen. Kies wat bij jou past, maar dóé iets met deze kennis. Elk klein stapje telt. Vandaag bewust worden, morgen een gesprek, volgende week misschien een eerste sessie bij iemand die je vertrouwt. Zo bouw je gestaag aan herstel.

Conclusie

Oorlog en trauma hebben een langer leven dan we vaak denken. Wat decennia geleden met jouw voorouders is gebeurd, kan nu nog in jou doorwerken. Dat klinkt misschien zwaar. Maar door deze doorgegeven trauma’s te herkennen, kun je begrijpen waar bepaalde gevoelens en gedrag vandaan komen.

ls jij dit patroon doorbreekt, help je niet alleen jezelf om vrijer te leven, maar ook de generaties na jou. Je kinderen en kleinkinderen zullen minder belast worden door het verleden, omdat jij de ketting van onuitgesproken pijn hebt verbroken.

Veelgestelde vragen

Wat is het verschil tussen trauma en generatietrauma?

Trauma is een verwonding op zielsniveau door een ingrijpende gebeurtenis. Generatietrauma is diezelfde wond, maar doorgegeven aan de volgende generatie.

Kun je last hebben van trauma dat niet van jou is?

Ja. Zeker als het binnen je familiesysteem nooit erkend of verwerkt is, kun je onbewust gevoelens, overtuigingen of gedrag overnemen die niet van jou zijn.

Helpt praten met familie?

Dat hang er van af. Het kan confronterend zijn, maar ook helend. Door te praten, erken je wat er was – en dat is een belangrijke eerste stap. Het moet wel veilig genoeg zijn om te praten.

Wat als ik de enige ben die dit wil onderzoeken?

Dat is genoeg. Eén persoon die bewust wordt, kan beweging brengen in een heel systeem.