Wat gebeurt er in je hersenen bij narcistische mishandeling?

Een veelvoorkomende klacht van slachtoffers van narcistisch misbruik is dat ze veel last hebben van paniekaanvallen en (soms extreme) angsten. Dit kan tot uiting komen tijdens de narcistische relatie, maar het gebeurt nog vaker als de relatie al beëindigd is.

Uit onderzoek blijkt dat er ernstige schade in de hersenen kan ontstaan als je langdurig wordt blootgesteld aan narcistische mishandeling. De stress die komt kijken bij narcistisch misbruik is uniek; het is langdurig en constant. Je lichaam staat 24/7 onder hoogspanning.

Daarnaast krijg je weinig steun en begrip van je omgeving, waardoor je nog meer een gevoel van onveiligheid ervaart. Je lichaam heeft geen kans om te herstellen en dit heeft een negatief effect op je hersenen. Maar wat gebeurt er precies in de hersenen als je te maken hebt (gehad) met narcistisch misbruik? In dit blog vertel ik je er meer over.

Het effect van langdurige stress op het lichaam

Als je in een destructieve en stressvolle omgeving leeft, wat het geval is als je een relatie hebt met een narcist, dan wordt je herhaaldelijk blootgesteld aan emotioneel trauma. Trauma ontstaat wanneer je in een bedreigende situatie terecht komt en je de emoties die daarbij vrijkomen niet kunt verwerken. Op het moment van de bedreigende situatie ben je dus niet in staat om bijvoorbeeld te huilen of te schreeuwen. Het gevolg hiervan is dat de emoties worden opgeslagen in je lichaam.

Wanneer je het slachtoffer bent van narcistische mishandeling, dan is er sprake van langdurige overweldigende emoties door stress. Omdat narcistisch misbruik continu is, heeft jouw lichaam niet de kans om hiervan te herstellen. Dit kan leiden tot complex trauma of een posttraumatische stressstoornis. Een posttraumatisch stressstoornis kenmerkt zich door paniek, angst, herbelevingen, dissociatie en slaapproblemen. Ook kan er ernstige schade ontstaan in de hersenen, zo blijkt uit onderzoek. De hippocampus krimpt en de amygdala wordt groter en actiever. Laten we eens kijken hoe dat precies werkt.

De amygdala en hippocampus

De amygdala is een kern van neuronen gelegen in de hersenen en is onderdeel van het limbisch systeem. Het limbisch systeem is betrokken bij motivatie, emotie, genot en het emotioneel geheugen. We hebben twee exemplaren van de amygdala; één in de linker temporale kwab en één in de rechter temporale kwab. Hetzelfde geldt voor de hippocampus.

Een andere naam voor amygdala is het reptielenbrein. Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor primaire emoties, zoals verdriet, angst, schuld, schaamte en jaloezie. Het reptielenbrein reguleert daarnaast de hartslag en de ademhaling en reageert vrijwel automatisch op zintuigelijke prikkels die onveiligheid veroorzaken.

De hippocampus wordt ook wel zeepaardje genoemd en is ook onderdeel van het limbisch systeem. De hippocampus slaat informatie op of vergeet de informatie; het fungeert als het kortetermijngeheugen. Reacties op bedreigende situaties worden door de hippocampus automatisch gecontroleerd. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan overlevingsgedrag voortkomend uit primaire emoties.

Wat gebeurt er in je hersenen bij langdurig narcistisch misbruik?

Slachtoffers van narcistisch misbruik worden langdurig blootgesteld aan een hoge mate van stress. Als gevolg hiervan zullen de hersenen het stresshormoon cortisol produceren. Cortisol zorgt ervoor dat de amygdala geactiveerd wordt en je in de vecht- of vluchtstand terechtkomt. Je lichaam staat als het ware in overlevingsmodus.

Door de hoge productie van cortisol gaat je bloed sneller stromen, worden je spieren aangespannen en versnellen je ademhaling en hartslag. Jouw zenuwstelsel reageert alsof het te maken heeft met een levensbedreigende situatie. Als slachtoffer van narcistische mishandeling bevind je je 99% van de tijd in overlevingsstand.

Als het stresshormoon cortisol voor lange tijd aanwezig is in je lichaam, dan zal dit op den duur leiden tot een krimpende hippocampus en een overactieve amygdala. Des te langer je blootgesteld wordt aan narcistische mishandeling, des te kleiner zal de hippocampus worden en des te actiever de amygdala.

Primaire emoties

Slachtoffers van narcistisch misbruik zullen na verloop van tijd steeds meer reageren vanuit hun amygdala met primaire emoties. Als er pijnlijke emoties plaatsvinden, dan onthoudt de amygdala de zintuiglijke waarnemingen. Bij een soortgelijke zintuiglijke waarnemingen zal de amygdala worden geactiveerd in de overlevingsstand. In zo’n situatie zal je geneigd zijn om je terug te trekken of aan te vallen.

Jouw hersenen zijn dus altijd alert op onveiligheid, of het nu gaat om een bepaalde situatie of het gedrag van mensen. Dit wordt veroorzaakt door een limbisch systeem dat helemaal ontregeld is. Jouw hersenen proberen als het ware overleving te garanderen.

Als gevolg van langdurig narcistisch misbruik zal de amygdala echter zo snel geactiveerd worden, dat dit ook gebeurt in veilige situaties. Dus ook al ben je verwijderd uit de onveilige situatie, jouw lichaam staat nog steeds in overlevingsstand.

Als jouw lichaam in overlevingsstand staat, zijn de primitieve delen van de hersenen geactiveerd. Wanneer dit het geval is, kan er geen contact worden gemaakt met de meer ontwikkelde delen van de hersenen, waar het relativeringsvermogen en de ratio zich bevinden. Als jouw lichaam in de overlevingsstand staat kun je niet meer relativerend en rationeel denken.

Klachten als gevolg van narcistisch misbruik

Slachtoffers van narcistische mishandeling hebben ook na het beëindigen van de relatie nog steeds last van emotionele, mentale en lichamelijke klachten. Ze zijn uit de stressvolle omgeving en uit het systeem van narcistische mishandeling, maar de klachten blijven of worden in sommige gevallen zelfs erger.

Dit komt omdat het lichaam langdurig onder een hoge mate van stress heeft gestaan en nog steeds in overlevingsstand staat.

Veel slachtoffers vinden het moeilijk om de narcist los te laten, ook al is de relatie beëindigd, waardoor ze nog steeds blootgesteld worden aan het misbruik. Daarom is het ook zo belangrijk om het contact met de narcist direct te verbreken. Als je wilt herstellen van narcistische mishandeling is dit één van de eerste stappen die je dient te nemen. Zelfs als je voor een korte tijd wordt blootgesteld aan de dynamiek van de narcistische mishandeling, kan dit een enorme terugval zijn voor je hersenen.

Hoe kun je het brein herstellen?

Nu je weet wat de impact is van narcistische mishandeling op je hersenen, kun je misschien beter begrijpen waarom je lichaam zelfs in veilige situaties reageert met paniek of angst als gevolg van een trigger. Veel slachtoffers van narcistisch misbruik schamen zich voor de heftige gevoelens van angst en paniek, omdat ze gewoon niet weten waar het vandaan komt.

Je systeem is overbelast geraakt door jarenlange narcistische mishandeling en jouw lichaam probeert je te beschermen door je continu de boodschap te geven dat de situatie onveilig is, ook al ben je al uit de narcistische dynamiek gestapt. Het lichaam heeft tijd nodig om aan de nieuwe, veilige situatie te wennen.
Als je weet waarom je lichaam op deze manier reageert, lukt het je misschien beter om wat meer zelfcompassie te hebben in plaats van een oordeel over jezelf.

Er zijn verschillende manieren om je lichaam weer een veilig gevoel te geven na narcistische mishandeling, waardoor je brein ook zal herstellen. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan therapie, meditatie, een lichte vorm van beweging, tijd doorbrengen in de natuur of starten met een creatieve hobby.

Hou er rekening mee dat het herstellen van narcistische mishandeling tijd nodig heeft, maar dat je zelf wel actieve stappen kunt nemen richting je herstel.