Leg jij jezelf steeds uit of verdedig jij jezelf: dit is waarom?

Merk jij dat je jezelf vaak uitlegt of verdedigt? Dat je automatisch begint te vertellen waarom je iets hebt gedaan, zelfs als niemand daar om vraagt? Misschien voel je na zo’n gesprek een beetje frustratie of vermoeidheid, omdat je het gevoel hebt jezelf steeds weer te moeten verantwoorden.

Je bent niet de enige. Veel mensen die zijn opgegroeid in een omgeving waarin ze zich moesten aanpassen of verantwoorden, herkennen dit patroon. En hoewel je intenties goed zijn – je wilt verbinding, begrip of afwijzing voorkomen – werkt het vaak averechts. In plaats van sterk en zeker over te komen, voelt het alsof je jezelf kleiner maakt.

Als coach help ik dagelijks mensen die vastlopen in dit soort patronen. Mensen die graag sterker willen staan, hun grenzen duidelijker willen voelen én zichzelf niet meer onnodig willen verdedigen.

In dit artikel leg ik je precies uit wat het verschil is tussen jezelf uitleggen en jezelf verdedigen. Je ontdekt waarom we zo snel in de verdediging schieten, en vooral: hoe je ermee kunt stoppen, zodat je meer rust, stevigheid en verbinding gaat ervaren in je contacten.

Waarom is dit belangrijk?

Stel je voor: je komt een paar minuten te laat op het schoolplein om je kind op te halen. In plaats van simpelweg “sorry voor het wachten” te zeggen, hoor je jezelf uitgebreid uitleggen over het verkeersongeluk onderweg, de file en de zieke hond thuis. Terwijl niemand daar eigenlijk om vraagt.

Of: je collega vraagt waarom je een bepaald project anders hebt aangepakt. In plaats van kort je keuze toe te lichten, voel je de behoefte om álle achterliggende gedachten en twijfels erbij te halen, alsof je jezelf moet verdedigen.

Deze situaties lijken klein, maar ze zeggen veel. Ze laten zien dat we vaak automatisch in de uitleg- of verdedigingsmodus schieten. Niet omdat het écht nodig is, maar omdat we diep vanbinnen bang zijn voor afwijzing, kritiek of het idee dat we het “niet goed genoeg” doen.

Veel mensen leven hierdoor op de automatische piloot: ze voelen zich verantwoordelijk voor het beeld dat anderen van hen hebben, en proberen dit actief te sturen door zich te verantwoorden. Maar juist die neiging maakt je kwetsbaar en zorgt ervoor dat je jezelf kleiner maakt dan nodig is.

Goed nieuws: dit patroon is te doorbreken. Door te leren herkennen wanneer je uitlegt vanuit verbinding en wanneer vanuit angst, kun je veel

Hoe kijk ik naar dit onderwerp?

Veel mensen denken dat uitleggen altijd nodig is om begrepen of geaccepteerd te worden. Maar dat is een misverstand. Je hoeft jezelf niet constant uit te leggen om gezien of gewaardeerd te worden.

Het echte verschil zit in de intentie. Wanneer je uitlegt om verbinding te maken of helderheid te geven, is het functioneel en krachtig. Maar wanneer je jezelf uitlegt om goedkeuring te krijgen, afwijzing te voorkomen of jezelf te bewijzen, dan ben je bezig met verdedigen – en dat put je uit.

Wat vaak misgaat:

• Mensen voelen zich onzeker over hun keuzes en denken dat ze die keuzes moeten verantwoorden.
• Er wordt automatisch gereageerd vanuit oude patronen, vaak ontstaan in de jeugd (zoals “ik moet mezelf bewijzen om liefde of waardering te krijgen”).
• In plaats van verbinding te maken, verlies je juist kracht, energie en respect – bij jezelf én bij anderen.

Mijn visie is simpel: Bewustwording is de sleutel. Zodra je herkent waarom je iets uitlegt, kun je kiezen: deel ik dit vanuit kracht en verbinding, of laat ik het los omdat ik niemand iets verschuldigd ben?

Wat is het verschil tussen uitleggen en verdedigen?

We gaan iets verder de diepte in:

Uitleggen (functioneel):

Je deelt iets om duidelijkheid te geven, om context te bieden of om echte verbinding te maken.

Voorbeelden:

• In je werk uitleggen waarom je voor een andere aanpak hebt gekozen, zodat het team verder kan.
• In een relatie open vertellen over je angsten, zodat je partner je beter begrijpt.

Verdedigen (onfunctioneel):

Je praat jezelf in de goedkeuring van de ander. Je hoopt afwijzing of kritiek te voorkomen, terwijl het eigenlijk niet nodig is.

Voorbeelden:

• Aan een onbekende uitleggen waarom je bent gescheiden, terwijl diegene alleen vroeg of het klopte.
• Op het schoolplein excuses blijven maken voor iets kleins, zoals een paar minuten te laat komen.

Samengevat: uitleggen doe je bewust, verdedigen doe je uit angst.

Wanneer is uitleggen functioneel?

Uitleggen is functioneel wanneer het een duidelijke bijdrage levert aan het gesprek, de samenwerking of de relatie. Je deelt dan informatie omdat het helpt om elkaar beter te begrijpen, om samen iets op te bouwen of om misverstanden te voorkomen.

Functioneel uitleggen doe je:

• Wanneer je een keuze moet verduidelijken zodat de samenwerking soepel blijft lopen (bijvoorbeeld op je werk).
• Wanneer je iets persoonlijks deelt om een diepere verbinding te maken (bijvoorbeeld in een vriendschap of liefdesrelatie).
• Wanneer je context geeft om iemand te helpen jou of je situatie beter te begrijpen, zonder dat je je hoeft te verdedigen.

Voorbeeld: Je vertelt aan je leidinggevende waarom je hebt gekozen voor een andere werkwijze, zodat duidelijk is hoe je het project verder kunt verbeteren.

Wanneer ben je jezelf aan het verdedigen?

Je kunt ook doorslaan in jezelf uitleggen, waardoor het uitleggen eerder voelt alsof je jezelf verdedigt. Je bent jezelf aan het verdedigen wanneer je uitleg geeft die niet functioneel is, maar die voortkomt uit angst, onzekerheid of een behoefte aan bevestiging. Vaak gebeurt dit automatisch, zonder dat je erbij stilstaat.

Verdedigen doe je:

• Wanneer je voelt dat je iets moet uitleggen om niet ‘slecht’ over te komen.
• Wanneer je uitgebreid antwoord geeft op een vraag die daar helemaal niet om vraagt.
• Wanneer je praat om ongemakkelijke stiltes op te vullen of om kritiek voor te zijn.

Voorbeeld:
Je collega zegt: “Ik zie dat je rapport nog niet binnen is.”

In plaats van kort te antwoorden (“Dat klopt, ik lever het over een uur in.”) begin je te vertellen over je zieke kind, het drukke weekend en je auto die kapot ging.

Hoe kun je stoppen met jezelf steeds te verdedigen?

Stap 1: Herken het moment
Sta stil bij situaties waarin je voelt dat je automatisch gaat uitleggen of verdedigen. Let op je gevoel: voel je ongemak, druk om goedgekeurd te worden of angst voor afwijzing?

Stap 2: Focus op de vraag
Luister letterlijk naar wat iemand vraagt. Beantwoord alleen de vraag, zonder extra context toe te voegen die niet gevraagd is.

Stap 3: Zet een punt
Sluit je antwoord bewust kort en krachtig af. Bijvoorbeeld: “Ja, dat klopt.” Punt. Wacht af wat de ander doet.

Stap 4: Bepaal bewust of je wilt delen
Vraag jezelf af: wil ik dit delen om te verbinden of probeer ik mijn gevoel van onzekerheid weg te praten?

Stap 5: Oefen in kleine situaties
Begin met oefenen in situaties waar weinig spanning op zit, zoals bij een bekende of vriend(in).

“Maar als ik niks uitleg, kom ik bot of ongeïnteresseerd over.”

Veel mensen zijn bang dat als ze niet uitgebreid uitleggen waarom ze iets doen, ze als bot, kortaf of ongeïnteresseerd worden gezien. Maar vriendelijkheid zit niet in hoeveel je zegt, maar hoe je het zegt. Je kunt prima vriendelijk, warm en respectvol zijn terwijl je kort en krachtig antwoordt.

Voorbeeld:

In plaats van:
“Ja sorry, ik was echt veel te laat, er was een enorme file en ik moest ook nog langs de apotheek en toen kwam ik ook nog een oud-collega tegen…”

kun je gewoon zeggen:
“Sorry dat ik te laat ben! Fijn dat je gewacht hebt.”

“Als ik niet uitleg, denken mensen misschien slecht over me.”

Dit is een hele menselijke angst: we willen graag een goed beeld achterlaten.
Maar de waarheid is: je kunt niet volledig controleren wat anderen over je denken, hoeveel je ook uitlegt of verdedigt.
Sterker nog: door jezelf te verdedigen, wek je soms juist meer twijfels op.

“Uitleggen laat zien dat ik verantwoordelijkheid neem.”

Soms verwarren we verantwoordelijkheid nemen met alles moeten uitleggen.
Maar echte verantwoordelijkheid tonen betekent:

• Erkennen als iets niet gegaan is zoals gepland.
• Open en eerlijk zijn.
• Niet: jezelf verdedigen of verantwoorden op een manier die je klein maakt.

Moet ik dan nooit meer iets uitleggen?

Nee hoor. Uitleggen blijft waardevol wanneer het bijdraagt aan verbinding, begrip of samenwerking. De kunst is om bewust te kiezen:

• Wil ik dit delen om iets op te bouwen? (ja, dan uitleggen)
• Of wil ik mezelf indekken tegen een mogelijk negatief oordeel? (nee, dan niet uitleggen)

Hoe weet ik of ik mezelf aan het verdedigen ben?

Een paar signalen die je kunt herkennen:

• Je voelt druk of ongemak om iets toe te lichten.
• Je praat langer dan nodig is om een simpele vraag te beantwoorden.
• Je voelt de behoefte om jezelf te “rechtvaardigen”.
• Je hoopt dat de ander na je uitleg milder over je denkt.

Tip:
Check je intentie vóórdat je begint te praten.
Vraag jezelf af: “Deel ik dit vanuit verbinding of vanuit angst?”

Praktische tips om te stoppen met jezelf steeds te verdedigen

Ik heb twee praktische tips voor je

Observeer je gedrag bewust

De eerste stap naar verandering is bewustwording. Let de komende dagen eens extra goed op in gesprekken:

• Wanneer merk je dat je jezelf gaat uitleggen?
• Bij wie gebeurt dit vooral?
• In welke situaties voel je de neiging om jezelf te verdedigen?

Zet een punt. Durf te pauzeren.

Na je antwoord: stop. Laat een kleine pauze vallen. Je hoeft stiltes niet meteen op te vullen. Vaak vinden we die stilte ongemakkelijk, maar stilte is jouw bondgenoot als je wilt stoppen met verdedigen.

Conclusie

We hebben in dit artikel gezien dat jezelf uitleggen niet verkeerd is, maar dat het verschil zit in de intentie. Uitleggen vanuit verbinding is waardevol. Verdedigen vanuit angst kost je energie en zelfvertrouwen. Door bewust te luisteren naar wat iemand vraagt, een punt te zetten in je antwoord en te kiezen wanneer je wél of niet wilt uitleggen, sta je steviger in je schoenen en voel je meer rust in je communicatie.

Veelgestelde vragen